Renesans

Treść

RENESANS

o starożytności i średniowieczy nastapiła era nowozytna, przypada ona na  XV i XVI wiek. Nastąpił wówczas istotny przełom w pojmowaniu świata i roli człowieka, w rozumieniu piękna i w upodobaniach, a także w spółczesno-technicznych warunkach i rozwoju sztuki. Ludzie renesansu, zwani humanistami, odwrócili dotychczasowy, średniowieczny porządek rzeczy, który stawiał życie wieczne na pierwszym miejscu. w centrum swojego zainteresowania umieścili człowieka i życie doczesne, świadomie nawiązywali do ideii starożytnych filozofów oraz starożytnego lubowania piękna zmysłowego, plasując godność ludzką, rozum i wiedzę na pierwszym planie.

Najwybitniejszymi przedstawicielami muzyki niderlamdzkiej byli Wilhelm Dufay, Jan Ockeghen i Jakub Obrecht. Zasługa Niderlandczyków było - oprócz udoskonalenia do mistrzostwa konstrukcji wielogłosowych- również i to, że wprowadzili oni w mszach i motetach, jednolity tekst słowny dla całego utworu. Drugie pokolenie tych twórców wyszło już poza polifonię  trzy głosową i wprowadziło cztero głos jako podstawową zasade konstrukcji, co w znacznym stopniu wzbogaciło harmonię i brzmienie utworu. Ostatni  z najwybitniejszych przedstawicieli to  Josquin des Pres był twórca m. in. słynnej - juz pięciogłosowej - Stabat Mater. W drugiej połowie XVI wieku,  a więc pod koniec odrodzenia, czołowie miejsce przypadło Włochom. Pojawiło sie wówczas w Italii dwóch genialnych kompozytorów, których twórczość stała się  ukoronowaniem polifonii renesansowej. Byli to: Giovanni Pierluigi da Plestrina, którego sztukę Kościół uznał za oficjalną  przedstawicielkę muzyki sakralnej stawiając ją za wzór wszystkim twórcom, oraz Orlando di Lasso. W odrodzeniu rozwijała sie także samodzielna muzyka instrumentalna. Była to muzyka głównie pisana na organy i lutnię. Działający w Paryżu Jakub Polak został uznany przez francuskich historyków za najwybitniejszego wirtuoza XVI stulecia.
Pojawiają się nowe formy, związane z muzyką czysto instrumentalną:
preludium
ricercat
toccata 
fantazja
suita

w XI wieku rozwija się także słynne włoskie lutnictwo, a tacy budowniczowie skrzypiez jak Stardivari, Amati i Guarneri, przeszli do historii, ich instrumenty stały sie po dzień dzisiejszy legendą i niedościgłym wzorem.

Muzyka kościelna
W okresie renesansu dominowała wokalna polifonia a capella. Główne jej formy to motet i msza. Motet jako forma pojawiła się juz w XIII wieku i przechodziła różne fazy rozwoju. W XV wieku motet stał sie formą muzyki kościelnej i liturgicznej. Tu kazdy nowy fragment tekstu opiera się na własnym motywie, który potem powtarzany jest w imitacji. Msza stała się w okresie renesansu głównym gatunkiem wokalnej polifonii kościelnej. Msza śpiewana składa się z części zmienych i stałych. Do stałych należą te, które tworzą podstawę formy muzycznej każdej mszy: Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus i Agnus Dei. Taki pięcio częściowy układ cyklu mszalnego ustalił sie dopiero w XVwieku.

Muzyka Polska
W Polsce działali wówczas kompozytorzy: Marcin Groblicz w Krakowie, Baltazar Dankwart w Wilnie, Wacław  z Szamotu i Mikołaj Gomółka.

Nasz pierwszy kompozytor narodowy
Mikołaj Gomółka twórca m.in. 150 psalmów do tekstów Jana Kochanowskiego zebranych w zbiorze Melodie na Psałterz Polski i wydanych w Krakowie w 1580 roku. Uchodzi za pierwszego swiadomie narodowego kompozytora. Twierdził, że tworzy muzykę ,,nie dla Włochów, lecz dla Polaków, dla naszych prostych domaków". Jest on nie tylko jednym z najwybitniejszych kompozytorów polskiego renesansu, ale i twórcą pierwszego polskiego śpiewnika.

,,na Polską nutę":
Zachowana do dziś szesnastowieczna tabulatura Jana z Lublina, zawierająca zapis nutowy świeckich pieśni i tańców, zdaje się świadczyć, że nasze tańce nieobce były w całej kulturalnej Europie. W wielu krajach ukazywały sie zbiory nutowe zawierające tańce o tytułach: Taniec Polski, Ponischer Tanz czy Balletto polacco.

Kompozytorzy renesansu (II poł. XV w. – koniec XVI w.
Josquin des Prés (ok. 1440 - 1521)
John Dunstable (między 1380 a 1390 - 1453)
Domenico da Piacenza (ok. 1390 - ok. 1470)
Gilles Binchois (ok. 1400 - 1460)
Guillaume Dufay (ok. 1400 - 1474)
Johannes Brassart (ok. 1405 - ok. 1450)
Conrad Paumann (1409-1473)
Alexander Agricola (ok. 1446 - 1506)
Jacob Obrecht (ok. 1450-1505)
Loyset Compère (ok. 1450-1518)
Pierre de la Rue (ok. 1460-1518)
Richard Davy (ok. 1467 - ok. 1516)
Noël Bauldewijn (ok. 1480-1529)
Clément Jannequin (ok. 1480 - ok. 1560)
Adrian Willaert (ur. ok. 1480-1490, zm. 1562)
Johann Walter (1490-1570)
Adrianus Petit Coclico (1499 lub 1500 - po 1562)
Nicolas Gombert (ok. 1500 - ok. 1556)
Antonio de Cabezón (1500 lub 1510 - 1566)
Jakob Arcadelt (ok. 1500 - 1568)
Clemens non Papa (ok. 1510 - po 1555)
Giovanni Animuccia (ok. 1514 - 1571)
Wacław z Szamotuł (ok. 1524 - ok. 1560)
Ludwig Daser (ok. 1525 - 1589)
Giovanni da Palestrina (ok. 1525-1594)
Orlando di Lasso (ok. 1532-1594)
Mikołaj Gomółka (ok. 1535 - po 1591)
William Byrd (1543-1623)
Orazio Vecchi (1550-1605)
Tomás Luis de Victoria (ok. 1550-1611)
Luca Marenzio (1553-1599)
Jan Brant (1554-1602)
Giovanni Gabrieli (ok. 1555-1612)
Wojciech Długoraj (1557 lub 1558 - po 1619)
Carlo Gesualdo (ok. 1560-1613)